Społeczne projekty i działalność spółdzielcza jako podstawa wolnego rynku.

Działalność spółdzielczą pamiętamy głównie z czasów PRL, ale w tym okresie zostały one wypaczone przez ówczesna ideologię i podporządkowane partii rządzącej. Idea spółdzielni jest nieco inna, a głównym celem jest jednoczenie społeczeństwa w osiąganiu wspólnych celów.

Spółdzielczość może stanowić ważny element wolnorynkowej gospodarki, choć może to być zaskakujące, biorąc pod uwagę, że często jest kojarzona z bardziej socjalistycznymi lub kooperatywnymi modelami ekonomicznymi. Jednakże, istnieją argumenty i przykłady pokazujące, że spółdzielczość może być zgodna z zasadami wolnego rynku i przyczynić się do jego zdrowego funkcjonowania.

Historia spółdzielczości na świecie sięga XIX wieku, kiedy to w Europie, zwłaszcza w Wielkiej Brytanii i Francji, zaczęły powstawać pierwsze spółdzielnie. W Anglii już w roku 1843 powstała pierwsza spółdzielnia spożywców. Ich głównym celem było przeciwdziałanie ubóstwu i niesprawiedliwości społecznej poprzez organizację ludzi w celu wspólnego zarządzania zasobami i działalnością gospodarczą. Ruch spółdzielczy szybko rozprzestrzenił się na inne kontynenty, w tym Amerykę Północną i Południową, Afrykę, Azję i Australię.

Idea spółdzielczości opiera się na zasadzie współpracy i solidarności, a główne rodzaje spółdzielni to spółdzielnie konsumenckie, producenckie, mieszkaniowe, pracy i kredytowe. W ramach tych spółdzielni członkowie wspólnie zarządzają, decydują i dzielą się korzyściami z prowadzonej działalności, co prowadzi do wzmacniania społeczności lokalnych i poprawy warunków życia.

Jednak w różnych okresach historii, ideologiczne i polityczne ograniczenia narzucone przez socjalizm miały wpływ na rozwój spółdzielczości. Socjalizm, szczególnie w jego bardziej scentralizowanej formie, przeważnie preferował kontrolę państwową nad gospodarką, co mogło prowadzić do ograniczania autonomii i samorządności spółdzielni. Niektóre rządy socjalistyczne próbowały włączyć spółdzielczość do swojego systemu, ale często robiły to w taki sposób, który ograniczał niezależność spółdzielni i podporządkowywał je celom politycznym.

Przykładowo, w krajach bloku wschodniego, gdzie socjalizm był dominującą doktryną, spółdzielnie często były kontrolowane lub silnie zależne od państwa. Decyzje strategiczne, finansowanie i inne aspekty były regulowane przez rząd, co ograniczało zdolność spółdzielni do samodzielnego działania i innowacji.

Dziś spółdzielnie postrzegane są zupełnie inaczej. Uważa się, że spółdzielnie są bardzo ważnym elementem gospodarki wolnorynkowej. Wręcz twierdzi się, że spółdzielnie są niezbędne, a ich działalność prowadzi do uzdrowienia rynku. Nawet ważne europejskie instytucje są w tym zgodne.

„Spółdzielczy biznes już w tej chwili odgrywa znaczącą rolę w napędzaniu wzrostu i podnoszeniu konkurencyjności gospodarki europejskiej, zaś właściwe działania polityczne podjęte przez państwa członkowskie mogłyby umożliwić spółdzielniom nie tylko kontynuowanie tego, lecz jeszcze silniejsze wspieranie europejskich, tożsamych ze spółdzielczymi, wartości solidarności, samorządności i demokracji (…). W perspektywie Międzynarodowego Roku Spółdzielczości i mając na uwadze katastrofalne załamanie finansowe w ciągu ostatnich kilku lat, uznajemy, że świat nie może dłużej być zależny od jednego dominującego modelu biznesu. Gospodarce światowej niezbędna jest większa różnorodność, zaś spółdzielnie udowodniły swoją zdolność do odegrania znaczącej roli w tej przemianie” – powiedziała Dama Pauline Green, prezydent Międzynarodowego Związku Spółdzielczego podczas narady ministrów UE odpowiedzialnych za sprawy konkurencyjności w Sopocie.

Patrząc na statystyki opracowane przez „Co-operatives Europe”  bezwzględnie prym wiodą Włochy z 41,5 tys. spółdzielni. Na drugim miejscu jest Hiszpania (24 tys.), na trzecim Francja (21 tys.), Polska to zaledwie (8,8 tys.). Pod względem zrzeszonych członków w spółdzielniach na terenie UE pierwsze miejsce zajmuje Francja (aż 23 mln członków), na drugim Niemcy (20,5 mln), na trzecim Włochy (13 mln), Polska (ok. 8 mln).Można powiedzieć, że działalność spółdzielcza to ogromna część rynku, ale może być znacznie lepiej.
 
Biorąc pod uwagę powyższe dane w Polsce jest około 8 mln członków spółdzielni, a według statystyk CEIDG aktywnych osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą jest nie więc niż 2 mln. Pokazuje to potencjał jaki tkwi w spółdzielniach i możliwościach jednoczenia dużej grupy społecznej. Wykorzystanie tego potencjału może pozwolić realnie wpływać na zmiany polityczno-ekonomiczne. 
 

Potencjał spółdzielczości w Polsce jest znaczący, jednak jego pełne wykorzystanie napotyka na szereg barier. Jednym z kluczowych czynników, które mogą wpływać na stosunkowo niski udział spółdzielczości w polskim rynku, jest brak szerokiej świadomości na temat możliwości i korzyści, jakie oferuje ten model biznesowy. Wiele osób w Polsce wciąż kojarzy spółdzielczość z negatywnymi aspektami minionych dekad, takimi jak brak elastyczności, nadmierne uregulowania, czy związki z polityką. Ponadto, istniejące przepisy prawne często nie są dostosowane do specyfiki i potrzeb spółdzielni, co stwarza dodatkowe wyzwania administracyjne i ogranicza możliwości ich rozwoju.

Innym istotnym czynnikiem jest ograniczony dostęp do finansowania. Spółdzielnie, ze względu na swoją unikalną strukturę i cele, mogą napotykać trudności w uzyskaniu finansowania z tradycyjnych źródeł, takich jak banki komercyjne, które często nie są przygotowane na ocenę ryzyka i potencjału takich przedsięwzięć. Dodatkowo, w Polsce brakuje szeroko dostępnych programów wsparcia i doradztwa dla spółdzielców, co mogłoby pomóc w przezwyciężeniu początkowych barier i ułatwić rozwój spółdzielni.

Zwiększenie świadomości społecznej na temat korzyści płynących ze spółdzielczości, reforma przepisów prawnych w celu lepszego dostosowania ich do potrzeb spółdzielni, oraz rozwój infrastruktury wsparcia finansowego i doradczego, mogą być kluczowe dla odblokowania pełnego potencjału spółdzielczości w Polsce. Poprzez skoncentrowanie się na tych aspektach, Polska może znacząco zwiększyć udział spółdzielczości w gospodarce, co przyniosłoby korzyści nie tylko dla członków spółdzielni, ale również dla szerszej społeczności poprzez promowanie bardziej inkluzywnego i sprawiedliwego modelu gospodarczego.

Spółdzielczość, pomimo swojego kooperatywnego i często społecznie zaangażowanego charakteru, wykazuje głęboką zgodność z zasadami wolnego rynku, przynosząc równocześnie pozytywny wpływ na gospodarkę, zwłaszcza w kontekście dominacji korporacji nastawionych wyłącznie na zysk. Istotą wolnego rynku jest konkurencja, która prowadzi do innowacji, poprawy jakości usług i produktów, a także efektywności w produkcji. Spółdzielnie, działając na zasadach demokratycznych i egalitarnych, wnoszą nową dynamikę do tej rywalizacji. Zamiast maksymalizować zysk na rzecz wąskiej grupy akcjonariuszy, spółdzielnie rozdzielają swoje korzyści wśród członków i społeczności, czym mogą zwiększać społeczną spójność i stabilność ekonomiczną.

Dodatkowo, spółdzielnie przez swój model zarządzania i podejmowania decyzji, skoncentrowany na potrzebach i dobru członków, mogą być bardziej odpornymi na gospodarcze turbulencje, a także mogą promować bardziej zrównoważony rozwój. W odróżnieniu od korporacji, gdzie decyzje często są podejmowane z myślą o krótkoterminowych zyskach i interesach wąskiej grupy akcjonariuszy, spółdzielnie mogą inwestować w długofalowe projekty korzystne dla szerszej społeczności i środowiska.

W aspekcie gospodarczym, spółdzielnie poprzez swoje działania mogą przyczynić się do zmniejszenia nierówności, poprawy dostępności usług i towarów, oraz wspierania lokalnych gospodarek, co jest szczególnie istotne w kontekście rosnących dysproporcji społecznych i ekonomicznych. W ten sposób, spółdzielczość nie tylko komplementuje wolny rynek, ale także wnosi do niego wartości, które mogą łagodzić niektóre z jego wad, takie jak dążenie do zysku kosztem innych ważnych aspektów życia społecznego i ekonomicznego.

Poprzez promowanie modelu gospodarczego, który równoważy potrzebę efektywności ekonomicznej z odpowiedzialnością społeczną i środowiskową, spółdzielczość oferuje alternatywę dla tradycyjnych korporacji, przyczyniając się do budowania bardziej inkluzyjnej i zrównoważonej przyszłości gospodarczej.

W świetle przedstawionych argumentów oraz analizy historycznej i współczesnej roli spółdzielczości, niezbicie wynika, że tworzenie i rozwijanie spółdzielni niesie ze sobą pozytywny wpływ na gospodarkę, ale co jeszcze ważniejsze, odgrywa kluczową rolę w kształtowaniu społeczeństwa i wzmacnianiu lokalnych grup. Spółdzielczość, łącząc w sobie zasady demokracji, równości i solidarności, oferuje model gospodarczy, który nie tylko sprzyja sprawiedliwemu podziałowi zysków i wspieraniu lokalnych gospodarek, ale również promuje społeczną kohezję i wzajemną pomoc.

W kontekście coraz bardziej zglobalizowanego świata, gdzie dominacja dużych korporacji często prowadzi do marginalizacji mniejszych podmiotów i pogłębiania nierówności, spółdzielnie stanowią istotną siłę przeciwdziałającą tym tendencjom. Dzięki swojej zdolności do adaptacji do lokalnych warunków i potrzeb, spółdzielnie mogą oferować stabilne zatrudnienie, uczciwe ceny za produkty i usługi, oraz przyczyniać się do zrównoważonego rozwoju, stawiając dobro wspólne ponad indywidualny zysk. Spółdzielnie łącząc się w konsorcja dodatkowo mogą mieć znaczącą siłę głosu i istotny wpływ polityczny podobny do korporacji.

Znaczenie społeczne spółdzielczości, szczególnie dla lokalnych grup i społeczności, jest nie do przecenienia. Poprzez umożliwienie członkom wspólnego decydowania o kierunkach rozwoju i zarządzania, spółdzielnie wzmacniają poczucie przynależności i odpowiedzialności za wspólne dobro. To z kolei sprzyja budowaniu silniejszych i bardziej zintegrowanych wspólnot, w których każdy członek ma realny wpływ na swoje środowisko życiowe i ekonomiczne.

Podsumowując, spółdzielczość reprezentuje wartościową alternatywę dla tradycyjnych modeli biznesowych, łącząc efektywność ekonomiczną z głębokim zobowiązaniem do zasad etycznych i społecznych. W obliczu współczesnych wyzwań gospodarczych i społecznych, rozwój spółdzielczości nie tylko może przyczynić się do bardziej sprawiedliwej i zrównoważonej gospodarki, ale również odegrać fundamentalną rolę w odnowieniu i wzmocnieniu tkanki społecznej, zwłaszcza w lokalnych społecznościach. Dlatego też, wspieranie i promowanie spółdzielczości powinno stać się priorytetem dla decydentów i społeczeństwa jako całości, jako ścieżka do budowania bardziej inkluzywnego i odpornego na kryzysy świata.